Muzyka polska za granicą, t. 3: „American dream”. Polscy twórcy za oceanem

Śledząc losy polskich kompozytorów, którzy w XX w. znaleźli się w Stanach Zjednoczonych można stwierdzić, że wyjeżdżali oni zarówno w poszukiwaniu lepszych warunków do pracy twórczej, jak i z przyczyn politycznych, chcąc uniknąć represji najpierw nazistów, a po II wojnie światowej: komunistów, i żyć w wolnym kraju. Porównanie ich biografii, a niekiedy i twórczości, wykazuje wiele podobieństw, ze względu na wspólne doświadczenie wojen, narastania faszyzmu czy komunizmu i często przymusowej emigracji, bez szans na powrót do kraju. 

Przez wiele lat w Polsce próbowano zatrzeć pamięć o nich, PRL-owska polityka kulturalna nie sprzyjała bowiem propagowaniu twórczości kompozytorów, którzy wybrali życie poza krajem. Podejmowane natomiast przez polskich twórców próby budowania nowego życia na obczyźnie nie zawsze były łatwe i uwieńczone sukcesami artystycznymi, bez wątpienia jednak każdy z nich zaznaczył swą obecność w życiu kulturalnym Ameryki, zachowując zwykle silne przywiązanie do kraju swego pochodzenia. 

Niniejszy tom zawiera teksty naukowców z Polski, a także ze Stanów Zjednoczonych, poświęcone twórcom, którzy swoje losy z różnych względów związali ze USA – albo na stałe: jak Karol Rathaus, Jerzy Fitelberg, Michał Kondracki, Wiktor Łabuński. Henryk Wars czy Roman Ryterband; albo tylko w części: jak Andrzej Panufnik czy Zygmunt Mycielski, a nawet Roman Palester, którego "American Dream" pozostało już zupełnie w sferze niezrealizowanych nigdy planów.  Podjęty został temat recepcji muzyki Pawła Szymańskiego, a także obecności w Ameryce znakomitych polskich artystów-wykonawców, takich jak Marcella Sembrich-Kochańska, która symbolicznie przywołuje tutaj zatem także – obok kompozytorów – rolę i znaczenie osiadłych w Stanach Zjednoczonych wykonawców pochodzących z ziem polskich. 

"[…] to kolejny tom wnikliwych studiów nad rodzimą twórczością i jej obecnością poza Polską. Autorzy zamieszczonych w monografii artykułów w uporządkowany, przejrzysty i merytorycznie imponujący sposób wprowadzają Czytelnika w problematykę twórczości artystycznej w kontekście ujętego w tytule "amerykańskiego snu", wyrażającego ideały wolności twórczej oraz równości szans w osiągnięciu lepszego, bogatszego duchowo i materialnie życia. Rzetelna analiza, często unikatowych źródeł, pozwoliła Autorom odkryć nowe wątki życia i twórczości kompozytorów, którzy byli już bohaterami poprzednich tomów (Karol Rathaus, Roman Palester, Andrzej Panufnik, Zygmunt Mycielski), ale także posłużyła ukazaniu istotnych form aktywności zawodowo-muzycznej (m.in. pedagogicznej) oraz twórczości kompozytorskiej zapomnianej lub w ogóle nieznanej (Jerzy Fitelberg, Michał Kondracki, Wiktor Łabuński, Henryk Wars, Roman Ryterband). Jakkolwiek w analitycznym oglądzie skupiono się głównie na twórcach przedwojennej generacji, podjęto też problem recepcji muzyki powstałej w ostatnich latach (Paweł Szymański), przyjrzano się ponadto krytycznie, poza głównym obszarem badań, kwestii kreowania wizerunku artysty (Marcella Sembrich-Kochańska)."

"Tom ten różni się od poprzednich tym, że do współpracy zaproszono nie tylko znakomitych krajowych badaczy i znawców omawianej tematyki, lecz również specjalistów pracujących na co dzień w USA […]. Z jednej strony polscy muzykolodzy badający emigrację polskich artystów (badania prowadzone w kraju lub/i podczas pobytów badawczych w USA), a z drugiej strony badacze miejscowi (niekiedy również emigracyjni), którzy doskonale znają i rozumieją specyfikę życia na emigracji, a także znają obie kultury: wyjściową i wejściową. Pozwala to dostrzec wiele niuansów i ukazać zagadnienie, jakim jest emigracja kompozytorów w niedostępnym dotąd świetle oraz pokazać nieznane wcześniej lub mało eksplorowane materiały. […]

Kolejny, trzeci tom, podobnie jak i poprzednie, przynosi dużą dawkę nowej wiedzy zakomponowanej w atrakcyjny sposób i jednocześnie pokazuje ogrom pracy, który jest dopiero przed nami. Dzięki nieustającej pracy Beaty Bolesławskiej-Lewandowskiej i Jolanty Guzy-Pasiak prowadzone są badania, które z czasem wypełnią luki w historii muzyki polskiej, pozwolą na jej bardziej kompleksowe odtworzenie dzięki szczegółowym pracom nad losami polskich artystów działających poza granicami kraju."