"Rozpoczął tedy fonograf zbieranie melodii podhalańskich..."
Pierwsze nagrania muzyki tradycyjnej na Podhalu / The Oldest Sound Documents of Polish Traditional Music vol. 1
Wydawca: Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem i Instytut Sztuki PAN, 2015 r.
Autorzy: Aleksandra Szurmiak-Bogucka, Jacek Jackowski.
NAKŁAD WYCZERPANY
Muzyka, muzyka, góralsko muzyka,
Cały świat obejdzies, nima takiej nika
Region Podhala zajmuje wyjątkowe miejsce w historii polskiej fonografii etnomuzycznej. To tutaj w 1904 roku Roman Zawiliński – filolog i etnograf z Krakowskiej Akademii Umiejętności dokonał pierwszego znanego nam, historycznego nagrania folkloru muzycznego – śpiewek ludowych w wykonaniu Jana Krzeptowskiego – syna najsłynniejszego góralskiego muzykanta Jana Krzeptowskiego-Sabały. W roku 1906 Willy Blossfeld z Lipska utrwalił na Podhalu śpiewy i nuty góralskie. Z jego pobytu zachowało się do dziś 14 wałków fonograficznych. W 1914 roku powstał zaś największy zbiór dokumentów dźwiękowych z muzyką Podhala, którego twórcą był Juliusz Zborowski. Zborowski późniejszy długoletni dyrektor Muzeum Tatrzańskiego w 1913 roku osiadł na Podhalu; był nauczycielem gimnazjalnym w Nowym Targu, zajmując się jednocześnie badaniami gwary i kultury materialnej górali. Fonograf i wałki zakupił z własnych pieniędzy na raty w niemieckim domu towarowym w północnych Czechach.
Jak wspominał po latach (Juliusz Zborowski, Pisma Podhalańskie): Rozpoczął tedy fonograf zbieranie melodii góralskich, wałki napełniały się szybko, a na pierwszy ogień szedł grajek nad grajki, bozy talent muzyki Podhala, Bartuś Obrochta. Trzeba go było widzieć, jak z całą satysfakcją przysłuchiwał się nagranym przez siebie wałkom, jak co chwila przygadywał "dobrze, dobrze" – i jak, przytupując nogą do taktu, wygłosił swoją opinię: "Wiecie, panie profesorze, to niegłupia trąba!".
W 2015 r. dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz dzięki współpracy Muzeum Tatrzańskiego z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie udało się po ponad 100 latach odtworzyć, zdigitalizować i opublikować kolekcję nagrań Juliusza Zborowskiego.
Jesteśmy przekonani, że płyta stanowić będzie unikatowe źródło do poznania oryginalnego brzmienia dawnej muzyki Podhala. Wydawnictwo posłuży także do badań nad przemianami zachodzącymi w wykonawstwie i stylistyce wciąż żywej muzyki góralskiej. Zwłaszcza utrwalone w nagraniach i zachowane nuty Bartusia Obrochty niewątpliwie staną się inspiracją do kultywowania i pielęgnowania góralskiego folkloru muzycznego dla społeczności lokalnej i środowisk polonijnych oraz wszystkich miłośników muzycznej twórczości ludowej.
Żaden bowiem z regionów etnograficznych naszego kraju nie może poszczycić się porównywalną do zasobów z Podhala liczbą zachowanych archiwaliów fonograficznych sprzed pierwszej wojny światowej.
9. grudnia 2015 roku w Sali Sobieskich w Instytucie Sztuki PAN podczas promocji płyty odbyło się spotkanie z twórcami tego unikatowego wydawnictwa. Jacek Jackowski przybliżył historię prezentowanych nagrań oraz opowiedział o idei, jaka przyświecała powstaniu płyty. Aleksandra Szurmiak-Bogucka wskazała na znaczenie tych nagrań dla poznania historii muzyki Podhala, a Anna Rutkowska opowiedziała o wyzwaniach jakie stwarza rekonstrukcja ponad stuletnich dokumentów dźwiękowych. Na spotkaniu obecna była także przedstawicielka Muzeum Tatrzańskiego - Olga Hadowska, która przybliżyła działalność Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego Muzycznie prezentację albumu uświetniła kapela góralska Piotra Majerczyka, a zgromadzeni goście otrzymali egzemplarz płyty w prezencie.