Drewniana architektura jeszcze do połowy XX w. w wielu regionach Polski stanowiła ok. 50% zabudowy, a w województwach wschodnich i południowych ponad 80%. Dzisiaj z tego wielkiego dziedzictwa pozostał niewielki procent. Tempo zniszczeń budowli z drewna jest zastraszające. Zabytki drewniane, szczególnie świeckie, są podpalane, rozbierane lub nieużytkowane popadają w ruinę. Znikając z krajobrazu, bezpowrotnie znikają również z pamięci. Ich strata to nie tylko strata pojedynczych budynków, ale krajobrazu kulturowego, który współtworzyły.
Książka Grażyny Ruszczyk, Drewniana architektura uzdrowisk polskich w XIX i na początku XX wieku dotyczy tej najmłodszej i najbardziej narażonej na zniszczenie spuścizny. W szybko rozwijających się miejscowościach uzdrowiskowych architektura była wyjątkowo różnorodna. W niewielkich enklawach powstały najciekawsze przykłady dziewiętnastowiecznego budownictwa drewnianego, ukazujące jego piękno i wartość.
Architektura została omówiona na przykładzie 14 uzdrowisk uważanych w ówczesnej literaturze za polskie: Buska, Ciechocinka, Iwonicza, Krynicy, Nałęczowa, Otwocka, Solca, Szczawnicy, Zakopanego, a także Janowa, Kosowa, Truskawca znajdujących się na Ukrainie oraz Połągi i Druskiennik na Litwie. Autorka szeroko przedstawiła tło historyczne i rozwój leczenia uzdrowiskowego i jego organizacji. W kolejnych rozdziałach omówiła konstrukcje ścian i dachów budynków, szalunki i dekoracje oraz układy planistyczne i przestrzenne, a także style charakterystyczne dla architektury drewnianej oraz ich europejską genezę. Praca jest bogato ilustrowana (398 il.) głównie archiwalnymi zdjęciami, projektami i pocztówkami ukazującymi pierwotny wygląd budynków sprzed późniejszych, licznych przebudów i przekształceń a często – bezpowrotnych zniszczeń.
Książka ukazała się drukiem dzięki darowiźnie Fundacji Banku PKO S.A.
Wydawcy dziękują również za wsparcie Stowarzyszeniu Gmin Uzdrowiskowych RP.
Grażyna Ruszczyk
Drewniana architektura uzdrowisk polskich w XIX i na początku XX wieku
Liber pro Arte, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2023
ISBN: 978-83-65631-32-9 (Liber pro Arte)
ISBN: 978-83-66519-61-9 (Instytut Sztuki PAN)
Cena 90;- zł
Zamów / Order