Zakład Muzykologii, Pracowni Historii Muzyki - Muzyka polska za granicą
Ze wstępu:
Tym razem chciałyśmy zwrócić uwagę na kompozytorów polskich XX wieku działających w krajach słowiańskich, często tuż poza granicami Polski. W sferze naszego zainteresowania znalazły się ich twórczość, działalność, związek z tradycją i kulturą rodzimego kraju, a także wzajemne relacje i wpływy środowisk, z którymi byli związani.
Patrząc szerzej, uwzględniłyśmy także tematy związane z recepcją muzyki polskiej w krajach słowiańskich, stąd przegląd obecności muzyki polskiej w audycjach Radia Praha w okresie międzywojennym (Michał Jaczyński), temat dotyczący odbioru muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Związku Radzieckim (Aleksander Laskowski), a także omówienie obecności muzyki polskiej w programach Kijowskiego Festiwalu Muzycznego „Kyiv Music Fest” na przełomie XX i XXI wieku (Olena Berehowa). Pojawia się także problematyka dotycząca języka muzycznego – w zakresie wpływów twórczości kompozytorów tzw. szkoły polskiej lat sześćdziesiątych XX wieku na muzykę kompozytorów belgradzkich (Iwona Lindstedt), a także odzwierciedlenia tożsamości narodowej w twórczości Mieczysława Wajnberga poprzez język użytej przez niego poezji (Maria Sławek).
Nie mniej istotnym problemem jest również tworzenie muzyki oraz kultywowanie polskości w sytuacji, kiedy trudno mówić o klasycznej emigracji, bo albo kompozytorzy polscy działali w sytuacji przynależności do mocarstwa rozbiorowego – jak w przypadku polskich twórców działających w głównych ośrodkach Imperium Rosyjskiego na początku XX wieku (Wiktoria Antonczyk), albo wskutek zmiany granic stawali się obywatelami krajów ościennych – jak kompozytorzy polscy działający po II wojnie światowej we Lwowie (o czym pisze Michał Piekarski), czy urodzony w Cieszynie Roman Berger, który przez uwarunkowania polityczne został obywatelem Czechosłowacji (traktuje o nim tekst Barbary Mielcarek-Krzyżanowskiej). W ich przypadku sięganie do tematyki polskiej stanowiło niejednokrotnie z jednej strony wyraz tęsknoty i nostalgii za utraconą ojczyzną, z drugiej zaś dowód odwagi i niezłomności własnej postawy artystycznej i obywatelskiej, a także świadomy gest przynależności narodowej. Zawiłości historyczno-polityczne XX wieku miały wpływ nie tylko na decyzje dotyczące emigracji z Polski do krajów Zachodu (określanej niekiedy mianem „emigracji z wyboru”), ale – jak widać na wskazanych przykładach – dotyczyły i dotykały nieraz w bolesny sposób polskich twórców, którzy znaleźli się poza Polską, choć nie zdecydowali się opuścić swego miejsca zamieszkania (co można by określić mianem „emigracji bez wyboru”).
Fragmenty recenzji wydawniczych:
Książka zatytułowana Wśród Słowian to czwarty już tom serii „Muzyka polska za granicą”. Tym razem Redaktorki zaprosiły Autorów do refleksji nad obecnością polskiej muzyki w krajach Europy Środkowo-Wschodniej – obecności dosłownej, ale też bardziej metaforycznej – powiązanej z problemami egzystencjalnymi i wpływem polskich twórców na kolegów Słowian. [...] Chciałoby się zapytać, jak to jest z tym naszym byciem wśród Słowian, na ile potrafimy dziś opisać nasze relacje artystyczne z narodami słowiańskimi, czy zostały one przebadane na tyle, żeby można było złożyć je w spójny obraz. Wydaje się, że jeszcze nie. To kierunek wyjątkowo zaniedbany, nie tak pożądany, jak ciągnące nas w stronę Zachodu sny o potędze, przez co Wschód bywa dla nas bardziej obcy, choć mentalnie, poprzez język powinien być bliższy niż Zachód. Miejmy nadzieję, że badania zapoczątkowane tomem Wśród Słowian będą rozwijane, gdyż książka ta pokazuje, jak wiele jeszcze pracy zostało do wykonania, ile ważnych i fascynujących spraw pozostało do odkrycia.
Dr hab. Małgorzata Gamrat, Katolicki Uniwersytet Lubelski
Czwarty tom serii stanowi zbiór ośmiu tekstów, które kreślą w sposób wielowątkowy, z różnych perspektyw badawczych obraz obecności muzyki polskiej oraz artystyczno-twórczej aktywności polskich kompozytorów i wykonawców poza granicami kraju, wśród narodów słowiańskich przynależnych do kultury środkowo-europejskiej i wschodniej (Czechy, Słowacja, Serbia, Ukraina i Rosja). Ramy czasowe badań obejmują okres od końca XIX do drugiej dekady XXI wieku. W wyniku odkrycia nieznanych źródeł i ich wnikliwej analizy otrzymujemy całkiem nowe lub zweryfikowane przez Autorów informacje, które wnoszą wiele szczegółów do znanych lub słabo rozpoznanych biografii artystycznych, chociażby Krzysztofa Pendereckiego, Mieczysława Wajnberga, Romana Bergera, Adama Sołtysa, Witolda Maliszewskiego, Zygmunta i Feliksa Blumenfeldów. Za szczególnie interesujące należy uznać włączenie do pola obserwacji pozamuzycznych konotacji odsyłających zwłaszcza do politycznych uwarunkowań determinujących rozwój muzyki polskiej w XX wieku.
Dr Kinga Fink, Uniwersytet Rzeszowski