Badania naukowe nad teatrem, tańcem, dramatem, performansem prowadzone są w Zakładzie Historii i Teorii Teatru w odniesieniu do zjawisk historycznych i współczesnych w perspektywie społecznej, komparatystycznej, międzydyscyplinarnej. Obejmują prace dokumentacyjne i edytorskie, historię krytyki teatralnej, biografistykę, opracowania monograficzne i historyczne syntezy. Na obecną strukturę Zakładu Historii i Teorii Teatru składają się trzy pracownie oraz redakcja „Pamiętnika Teatralnego”. W ramach działalności naukowej realizowane są projekty badawcze, wydawnicze i seminaryjne.
Zakładem kieruje dr hab. Joanna Krakowska, prof. IS PAN.
- Pracownia Teatru Współczesnego
-
W Pracowni Teatru Współczesnego prowadzone są wszechstronne badania teatru, tańca, dramaturgii i performansu XX i XXI wieku zarówno w perspektywie teoretycznej, jak i historycznej, analitycznej, komparatystycznej czy dokumentacyjnej. Badaczki zrzeszone w Pracowni mają w swoim dorobku monografie zjawisk artystycznych, biografie, prace leksykograficzne i encyklopedyczne, syntezy historyczne, książki eseistyczne, publikacje teoretyczne oraz szereg ważnych prac edytorskich i dokumentacyjnych. Przedsięwzięcia podejmowane w Pracowni mają często charakter międzydyscyplinarny i są realizowane we współpracy z innymi instytucjami badawczymi i artystycznymi.
Na dorobek Pracowni realizowany we wspólpracy międzyinstytucjonalnej składają się między innymi:- Teatr publiczny. Przedstawienia – historia teatru polskiego w pięciu tomach (2016-2019), z których cztery są autorstwa badaczek z Pracowni Teatru Współczesnego: Ewy Partygi Wiek XIX. Przedstawienia; Krystyny Duniec Dwudziestolecie. Przedstawienia; Joanny Krakowskiej PRL. Przedstawienia i Demokracja. Przedstawienia.
- HyPaTia. Kobieca Historia Polskiego Teatru. Feministyczny projekt badawczy – trzytomowa publikacja oraz baza internetowa hypatia.pl będące efektem grantu NPRH realizowanego w Instytucie Teatralnym w Warszawie (2012-2018) i kontynuowanego w Instytucie Sztuki PAN (od 2022);
- Słownik tańca współczesnego, pod red. Małgorzaty Leyko i Joanny Szymajdy, przy współpracy Tomasza Ciesielskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2022.
- Pracownia Teatru Współczesnego - Archiwum Słownika Biograficznego Teatru Polskiego
-
Archiwum gromadzi materiały dotyczące biografii i działalności artystów teatru polskiego. Ma własne katalogi i kartoteki, m.in. katalog afiszów z różnych zbiorów w Polsce i ze Lwowa, kartoteki i materiały dotyczące zmarłych i żyjących ludzi teatru, kartoteki bibliograficzne (druki zwarte, archiwalia, czasopisma); kartotekę osobową i repertuarową wg "Kuriera Warszawskiego" z lat 1906-1939; kartoteki osobowe wg prasy prowincjonalnej z lat 1900- 1939; kartoteki ikonograficzne. Archiwum stworzyła redakcja "Słownika Biograficznego Teatru Polskiego", którego trzy tomy ukazały się w latach 1973, 1994 i 2017.
Archiwum prowadzą: mgr Grażyna Chmielewska i mgr Anna Jędrzejczyk, tel. (22) 50 48 225
Tom I (Warszawa 1973, wyd. PWN) opracowany został na podstawie materiałów Stanisława Dąbrowskiego przez redakcję w składzie: Zbigniew Raszewski, Zbigniew Wilski, Maria Wosiek, Krystyna Zawadzka, Hanna Garlińska-Zembrzuska, przy współpracy Barbary Berger, Teresy Boguckiej, Jerzego Jackla, Edwarda Krasińskiego i Krystyny Skibińskiej. Zawiera biogramy ludzi polskiego teatru zawodowego, działających od 19 XI 1765, tj. od powstania sceny narodowej, a zmarłych do 31 XII 1965; weszli do niego także ci artyści, którzy rozpoczęli działalność teatralną przed 1 I 1900. W tomie umieszczono 6298 biogramów oraz 1001 ilustracji, w tym 67 wielobarwnych.
Tom II (Warszawa 1994, wyd. PWN) został napisany i opracowany przez zespół w składzie: Barbara Berger, Teresa Bogucka, Grażyna Chmielewska, Marianna Gdowska, Anna Jędrzejczyk, Małgorzata Komorowska, Zbigniew Wilski, Maria Wosiek i Krystyna Zawadzka. Obejmuje 2041 biogramów artystów teatru polskiego zmarłych od 1 I 1966 do 31 XII 1980 oraz debiutantów z lat 1900-1909. W tomie znalazło się 1137 ilustracji, w tym 31 wielobarwnych.
Tom III (Warszawa 2017, wyd. Instytutu Sztuki PAN), w dwóch woluminach (A-Ł i M-Ż), opracowany przez zespół Barbara Berger, Krystyna Büthner-Zawadzka, Grażyna Chmielewska, Anna Jędrzejczyk, Małgorzata Komorowska, zawiera blisko 2 tysiące biogramów artystów zmarłych w latach 1981–2000 oraz tych, którzy pojawili się na scenach w latach 1910–1939, a ich losy od wybuchu II wojny światowej pozostały nieznane i niektórym dopiero teraz udało się ustalić datę śmierci. Publikacja, podobnie jak poprzednie tomy, zawiera życiorysy aktorów (scen dramatycznych, lalkowych, kabaretowych), reżyserów, dyrektorów teatru, scenografów, śpiewaków, dyrygentów, tancerzy. Jest bogato ilustrowana - tym razem znalazły się w niej 1242 fotografie, w tym 40 wielobarwnych reprodukcji dzieł sztuki. Do biogramów dołączona jest nota dokumentacyjna składająca się z bibliografii i ikonografii. W bibliografii wymienione zostały podstawowe opracowania i źródła drukowane (druki zwarte), potem czasopisma, a po nich archiwalia. W ikonografii wyliczono wszystkie dzieła sztuki przedstawiające daną postać w malarstwie, rzeźbie, rysunku, grafice. Na końcu wymieniono ważniejsze zespoły fotografii. Tak jak w tomach poprzednich, w tekstach biogramów podano tylko tytuły sztuk bez autorów, a na końcu woluminu 2 umieszczono Wykaz tytułów utworów scenicznych z rozwiązaniem ich autorstwa. Tom III stanowi zwieńczenie całej epoki historii polskiego teatru, blisko 250 lat, od powstania w 1765 sceny narodowej, do końca wieku XX.
- Pracownia Teatru Społecznego
-
Pracownia Teatru Społecznego powstała w 2018 roku jako przestrzeń realizacji grantu badawczego poświęconego Teatrowi Węgajty (2018-2024). W Pracowni prowadzone są badania nad teatrem praktykowanym w czasach i sytuacjach kryzysu przez grupy defaworyzowane i marginalizowane w trzech podstawowych obszarach: teatru wojennego, teatru w więzieniach oraz kobiecej historii teatru. Justyna Biernat bada teatr w trakcie II wojny światowej a w szczególności działalność artystyczno-edukacyjną i konspiracyjną Żydów w getcie w Tomaszowie Mazowieckim. Magdalena Hasiuk prowadzi badania nad teatrem tworzonym w polskich więzieniach, ze szczególnym uwzględnieniem Kolektywu Kobietostan. Katarzyna Kułakowska pracuje nad poszerzaniem polskiej teatrologii o perspektywę feministyczną. Kieruje grantem zespołowym HyPaTia. Kobieca Historia Teatru Polskiego. Ważnym obszarem zainteresowań badawczych Pracowni jest także teatr devised.
Pracownia odpowiada za Archiwum Teatru Węgajty.
- Pracownia Teatru Dawnego
-
W Pracowni Teatru Dawnego prowadzone są badania nad polską recepcją dzieł Shakespeare’a i Molière’a, dziejami scen staropolskich oraz życiem teatralnym na dawnych Kresach. Z Pracownią związani byli także wybitni historycy teatru dwudziestowiecznego: prof. dr hab. Edward Krasiński (do końca 2022 roku) oraz prof. dr hab. Lidia Kuchtówna (zm. 13 kwietnia 2023 roku).
SEMINARIUM HISTORYCZNOTEATRALNE
W ramach Pracowni Teatru Dawnego działa otwarte Seminarium Historycznoteatralne prowadzone przez dra hab. Patryka Kenckiego, poświęcone historii teatru ze szczególnym uwzględnieniem dziejów spolszczeń dramatycznych. Spotkania seminaryjne odbywają się w wybrane środy o godzinie 19.00 w formule online. Osoby zainteresowane uczestnictwem proszone są o przesłanie takiego życzenia drogą mailową na adres: patryk.kencki@ispan.pl
FORUM TEATROLOGICZNE
Przy Pracowni Teatru Dawnego działa również Forum Teatrologiczne złożone z historyków teatru, literatury, muzyki i pedagogiki. W ramach działalności Forum organizowany jest cykl Kolokwiów Teatralnych.
Lista osób uczestniczących w Forum Teatrologicznym. - „Pamiętnik Teatralny”
-
„Pamiętnik Teatralny” to recenzowane, dwujęzyczne polsko-angielskie czasopismo naukowe poświęcone historii i historiografii teatru, dramatu oraz widowisk. Kwartalnik podejmuje przede wszystkim tematy związane z szeroko rozumianą kulturą teatralną (ze szczególnym uwzględnieniem Polski), otwarty jest na różne konteksty studiów nad teatrem, dramatem i performansem oraz na interdyscyplinarne ujęcia. Wśród różnorodnych metodologicznie publikacji są także artykuły naukowe wykorzystujące materiały archiwalne i edycje źródeł. „Pamiętnik Teatralny” publikuje również bloki tematyczne oraz problemowe recenzje książek teatrologicznych.
Więcej na stronie czasopisma. - Historia Zakładu
-
Badania teatrologiczne w Państwowym Instytucie Sztuki zapoczątkował w 1953 roku jego ówczesny dyrektor, prof. Juliusz Starzyński, który powołał do życia Sekcję Teatru pod kierownictwem Leona Schillera, przekształconą dwa lata później w Zakład Historii i Teorii Teatru. Wśród osób zatrudnionych i związanych z Zakładem w jego siedemdziesięcioletniej historii byli między innymi: Olga Bieńka, Marta Fik, Bohdan Korzeniewski, Barbara Król-Kaczorowska, Edward Krasiński, Lidia Kuchtówna, Stanisław Marczak-Oborski, Maria Napiontkowa, Zbigniew Raszewski, Grzegorz Sinko, Tadeusz Sivert, Lech Sokół, Jerzy Timoszewicz, Marek Waszkiel, Karyna Wierzbicka, Zbigniew Wilski, Krystyna Zawadzka.
W Zakładzie powstawały zarówno monografie indywidualne oraz publikacje zbiorowe, jak i serie wydawnicze: Dzieje teatru polskiego, Studia i do dziejów teatru polskiego, Studia komparatystyczne Instytutu Sztuki PAN. Publikowano także wydawnictwa ciągłe. W latach 1961-2013 ukazywał się Almanach Sceny Polskiej, wydawnictwo o charakterze dokumentacyjnym, gromadzące i porządkujące informacje o życiu teatralnym w Polsce. W latach 1999-2007 wydawany był teatrologiczny biuletyn informacyjny „Rzeczy Teatralne”. W ramach Zakładu działała pracownia Słownika Biograficznego Teatru Polskiego, którego trzy monumentalne tomy ukazały się kolejno w latach 1973, 1994 i 2017. Obecnie Archiwum SBTP stanowi część Pracowni Teatru Współczesnego.
- Studia Komparatystyczne Instytutu Sztuki PAN - seria wydawnicza
Redakcja naukowa:
prof. dr hab. Lech Sokół
dr hab. Ewa Partyga, prof. IS PANKomitet Naukowy:
dr hab. Zbigniew Benedyktowicz, prof. IS PAN; prof. dr hab. Krystyna Duniec; prof. dr hab. Małgorzata Omilanowska; dr hab. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, prof. IS PAN; prof. dr hab. Joanna Sosnowska
Interdyscyplinarna seria wydawnicza STUDIA KOMPARATYSTYCZNE INSTYTUTU SZTUKI PAN. TEATR. SZTUKA. KULTURA została stworzona jako miejsce spotkań i dialogu różnych stylów myślenia o kulturowo uwarunkowanych, dawnych i współczesnych, formach ekspresji artystycznej i praktykach artystycznych. Seria ma być przestrzenią żywej rozmowy o kulturze i sztuce, w której słyszalne będą rozmaite języki współczesnej humanistyki. Komparatystyczny charakter serii oznacza zobowiązanie, by poszukiwanie tego, co wspólne, przybierało formę mediacji i nie przekreśliło różnic decydujących o wielogłosowości kultury.Wszystkie tomy zakwalifikowane przez redakcję i komitet do publikacji w ramach serii wydawniczej są następnie recenzowane przez zewnętrznych ekspertów, wśród których w latach 2010-2017 znaleźli się m.in. prof. Dobrochna Ratajczakowa, prof. Małgorzata Leyko, prof. Małgorzata Sugiera, prof. Anna Markowska, prof. Jerzy Miziołek, prof. Andrzej Z. Makowiecki, prof. Zbigniew Solski, prof. Jacek Kopciński.
W latach 2010-2017 ukazały się tomy:
Życie Księgi. Biblia a dramat i teatr współczesny, pod red. Ewy Partygi i Marii Prussak, Oficyna Wydawnicza Errata, Warszawa 2010. [spis treści]
Niebezpieczne związki. Dramat, teatr i kultura popularna, pod red. Ewy Partygi i Piotra Morawskiego, Oficyna Wydawnicza Errata, Warszawa 2010. [spis treści]
Aktor. Niepewna tożsamość, pod red. Krystyny Duniec, Oficyna Wydawnicza Errata, Warszawa 2012.
Perspektywa (postkolonialna) w kulturze, pod red. Ewy Partygi, Joanny M. Sosnowskiej i Tadeusza Zadrożnego, Oficyna Wydawnicza Errata, Warszawa 2012. [spis treści]
Nihilizm i nowoczesność, pod red. Ewy Partygi i Michała Januszkiewicza, ze wstępem Michała Januszkiewicza, Lecha Sokoła i Mateusza Wernera, Oficyna Wydawnicza Errata, Warszawa 2012. [spis treści]
Teatr wobec filmu. Film wobec teatru, pod red. Ewy Partygi i Grzegorza Nadgrodkiewicza, Oficyna Wydawnicza Errata Warszawa 2015. [spis treści]
Ukryta teologia - otwarte pytania, pod red. Lecha Sokoła i Antoniego Wincha, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017. [PDF]
- Almanach Sceny Polskiej - wydawnictwo ciągłe
-
„Almanach Sceny Polskiej” ukazywał się do roku 2013. Wydano 49 roczników obejmujących sezony od 1959/1960 do 2007/2008. Było to wydawnictwo ciągłe o charakterze dokumentacyjnym. Każdy tom rocznika gromadził i porządkował informacje o życiu teatralnym w kraju i działalności polskich artystów w jednym sezonie. Materiał podzielony był na trzy główne części: dokumentację, szkolnictwo i kronikę.
Dokumentacja obejmowała wszystkie zawodowe teatry muzyczne, dramatyczne i lalkowe działające w Polsce. Podawano także ich adresy, telefony, skład dyrekcji i zespołów artystycznych, premiery (z tytułem oryginalnym, nazwiskiem tłumacza, reżysera, scenografa, choreografa, kompozytora, obsadą, datą premiery oraz liczbą spektakli i widzów), a także sztuki pozostające w repertuarze. „Almanach” odnotowywał też placówki działające na zasadzie impresaryjnej.
W części poświęconej szkolnictwu przedstawiano wyższe szkoły teatralne i studia działające przy teatrach. Znaleźć tam można skład władz uczelni, listy wykładowców i absolwentów, informacje o liczbie słuchaczy na poszczególnych latach oraz o reżyserskich i aktorskich spektaklach dyplomowych. Dział zamykał wykaz adeptów, którzy przystąpili do egzaminów eksternistycznych i uzyskali uprawnienia zawodowe.
Kronika rejestrowała jubileusze teatrów i indywidualne – artystów, sesje naukowe, zjazdy, promocje książek, festiwale wystawy oraz przyznawane nagrody artystyczne. Zawierała również biogramy zmarłych w danym sezonie ludzi teatru – aktorów, reżyserów, scenografów, choreografów, kierowników literackich i badaczy teatru.
„Almanach” powstawał we współpracy z teatrami i szkołami teatralnymi. Redakcja korzystała też ze zbiorów Instytutu Sztuki (Pracowni Dokumentacji Teatru oraz katalogów i kartotek Słownika biograficznego teatru polskiego) i Dokumentacji Teatralnej w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego, a wcześniej Dokumentacji Teatralnej ZASP.
HISTORIAO dokumentacji działalności teatralnej w formie almanachów obejmujących jeden sezon myślano już w latach międzywojennych. W 1925 z inicjatywy Związku Artystów Scen Polskich w Warszawie powstał Polski Instytut Teatrologiczny. W jego planach znalazł się m.in. „Almanach” pod redakcją Władysława Zawistowskiego, ówczesnego redaktora „Sceny Polskiej”. Pomysł nie został zrealizowany. Po wojnie powrócił do niego Edward Csató, redaktor „Teatru”. W 1958 skompletował zespół. Pierwszy tom wydawnictwa, zawierający dokumentację sezonu 1959/60, ukazał się w 1961. Csato zredagował osiem tomów „Almanachu”. Następnie redaktorami naczelnymi byli: Jerzy Koenig (t. IX), Stanisław Marczak-Oborski (t. X) i Kazimierz Andrzej Wysiński (t. XI-XXVII). Od początku wydawnictwo związane było z Instytutem Sztuki, którego pracownicy stanowili i stanowią trzon zespołu redakcyjnego. Do 1989 „Almanach wydawał WAiF (t. I-XXVI). Tom XXVII (z dokumentacją sezonu 1985/86) ukazał się nakładem PWNu w 1993. Od 1993 wydawcą „Almanachu” był Instytut Sztuki. Do 2013 rocznik wychodził pod redakcją Anny Chojnackiej.
W latach 1998-2001 w Instytucie Sztuki realizowany był projekt badawczy zatytułowany „Almanach Sceny Polskiej 1944-1959”, finansowany przez KBN. W efekcie powstała brakująca dokumentacja piętnastu powojennych sezonów teatralnych, od 1944/45 do 1959/59. „Almanach Sceny Polskiej 1944-1959” jest dostępny w Bibliotece Instytutu Sztuki, w Instytucie Teatralnym oraz w PWSFTViT w Łodzi, a niebawem także w Repozytorium IS PAN w postaci cyfrowej.
