W Zakładzie Historii Sztuk Plastycznych prowadzone są zarówno prace zespołowe jak badania indywidualne z zakresu historii i teorii sztuki polskiej i obcej od średniowiecza do czasów współczesnych. Od 1951 r, ukazują się "Źródła do dziejów sztuki polskiej", "Studia z historii sztuki polskiej" oraz "Teksty źródłowe do dziejów teorii sztuki" (w tych seriach wyszło około stu tytułów, są to cenne wydania źródeł i prace znaczące dla dziejów sztuki od średniowiecza do XX wieku). Prócz nich ukazywały się trzy inne, krótkie serie: "Studia Renesansowe", "Studia Pomorskie" i "Studia z dziejów rzemiosła artystycznego", a ostatnio "Studia Instytutu Sztuki PAN". Wynikiem prac zespołowych jest np. osiem opublikowanych dotychczas tomów Słownika artystów polskich i obcych w Polsce działających, kilkadziesiąt zeszytów Katalogu zabytków sztuki w Polsce, trzy tomy Polskiego życia artystycznego, wydana w kilku zeszytach inwentaryzacja drewnianej architektury sakralnej w Polsce, monumentalne, kilkutomowe wydawnictwa poświęcone gotyckiej architekturze i malarstwu w Polsce czy kolejne tomy Polskiej bibliografii sztuki 1801-1944, której edycja została zakończona w 2008 roku. Wydawany od 1950 roku przez Instytut „Biuletyn Historii Sztuki”, czasopismo o prawie 80-letniej tradycji, to kwartalnik poświęcony dziejom sztuki polskiej i obcej od średniowiecza po wiek XXI, w którym wiele artykułów publikowanych jest w językach kongresowych, a teksty w języku polskim opatrzone są obszernymi obcojęzycznymi streszczeniami. Wyniki prowadzonych w Zakładzie badań indywidualnych pracownicy publikują w formie książek, rozpraw i artykułów, a także referatów wygłaszanych na konferencjach naukowych w kraju i za granicą. Wieloletnie projekty naukowe, zarówno zespołowe jak indywidualne, realizowane są przez pracowników Zakładu niejednokrotnie we współpracy międzynarodowej, przy pozyskiwaniu na nie środków z grantów i innych źródeł finansowania.
Pracownicy Zakładu Historii Sztuk Plastycznych prowadzą działalność dydaktyczną na uczelniach Warszawy, Krakowa, Gdańska i Torunia, a także w ramach studiów podyplomowych Collegium Civitas i Studium Doktoranckiego Instytutu Sztuki PAN. W Zakładzie prowadzone są seminaria i konwersatoria z zakresu historii sztuki nowożytnej, historii i teorii sztuki XIX i XX wieku oraz krytyki artystycznej, architektury XX i XXI wieku, a także architektury wnętrz i rzemiosła artystycznego. Organizowane są interdyscyplinarne konferencje naukowe, których materiały są publikowane przez Instytut.
prof. dr hab. Katarzyna Mikocka-Rachubowa, kierownik
katarzyna.mikocka@ispan.pl; katarzyna.mikocka@wp.pl, tel. (22) 50 48 219
W listopadzie 1949 roku powołano Państwowy Instytut Sztuki, placówkę naukowo-badawczą Ministerstwa Kultury i Sztuki, której strukturę tworzyło sześć sekcji, m.in. Sekcja Sztuk Plastycznych kierowana przez ówczesnego dyrektora Instytutu, prof. Juliusza Starzyńskiego. W jej skład wchodziły Zakłady: Historii Sztuk Plastycznych, Teorii i Krytyki Artystycznej oraz Badań Plastyki Ludowej. W 1954 roku w strukturze Instytutu utworzono Zakład Historii i Teorii Sztuk Plastycznych.
W 1959 roku Instytut przekształcono w Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Składał się on wówczas z czterech zakładów, m.in. Zakładu Historii i Teorii Sztuk Plastycznych, w którego ramach w 1975 roku powstała Pracownia Historii Doktryn Artystycznych. W 1982 roku wprowadzono nową strukturę organizacyjną Instytutu, zgodnie z którą w skład Zakładu Historii i Teorii Sztuk Plastycznych weszły Pracownie: Sztuki Średniowiecznej, Sztuki Nowożytnej, Plastyki Współczesnej, Słownika Artystów Polskich, Badań Środowisk Artystycznych oraz Zespół Bibliograficzny. W Instytucie istniał też Zakład Inwentaryzacji Zabytków, na który składały się Pracownie Inwentaryzacji Zabytków w Warszawie i Krakowie oraz Zespół Inwentaryzacji Zabytków w Poznaniu. Pracownię Inwentaryzacji Zabytków w Krakowie włączono do powstałej w roku 1983 Krakowskiej Pracowni IS PAN.
W 1990 roku, przy okazji kolejnej reorganizacji Instytutu, w skład Zakładu, któremu nadano nazwę Zakładu Historii Sztuki, weszły pracownie: Sztuki Średniowiecznej, Sztuki Nowożytnej, Sztuki Nowoczesnej, Rzemiosła Artystycznego, Słownika Artystów Polskich i Pracownia Bibliograficzna. Zakład Inwentaryzacji Zabytków tworzyły: Pracownia Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce oraz Archiwum Dokumentacji Fotograficznej i Rysunków Pomiarowych. Zespoły Inwentaryzacji Zabytków funkcjonowały też w pracowniach Krakowskiej i Poznańskiej. W Zakładzie Współczesnej Kultury Artystycznej znalazły się wówczas m.in. pracownie Plastyki Współczesnej oraz Problemów Kultury Artystycznej.
W wyniku zmian przeprowadzonych w 1992 roku w strukturze organizacyjnej Instytutu w miejsce zakładów pojawiły się pracownie, wśród nich: Pracownie Historii i Teorii Sztuki Średniowiecznej, Nowożytnej oraz XIX i XX wieku, Pracownia Słownika Artystów Polskich, Pracownia Bibliograficzna, Pracownia Katalogu Zabytków w Polsce czy Pracownia Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej, która w 1994 roku stała się Pracownią Sztuki Ludowej i Architektury Drewnianej.
W roku 1997 wprowadzono nową strukturę organizacyjną, rozwiązując istniejące dotychczas pracownie i wprowadzając na ich miejsce konkretne tematy. W Zakładzie Historii Sztuk Plastycznych znalazły się wówczas: Redakcja Biuletynu Historii Sztuki, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Słownik Artystów Polskich, Bibliografia Sztuki Polskiej, Plastyka Gotycka w Polsce i Rzemiosło Gotyckie w Polsce, Architektura Polska XVIII wieku, Architektura Drewniana na Ziemiach Dawnej Rzeczypospolitej oraz Polska Sztuka Współczesna i jej Dokumentacja. Struktura ta w ogólnym zarysie obowiązuje do dziś, a jej elementy określone jako „tematy” zmieniły nazwę na „pracownie”. W styczniu 2004 roku z połączenia trzech działających dotychczas w ramach Zakładu Historii Sztuk Plastycznych pracowni: Architektury Drewnianej na Ziemiach Dawnej Rzeczypospolitej, Architektury Polskiej XVIII wieku i Plastyki Gotyckiej w Polsce powołano Pracownię Polskiej Sztuki Dawnej. W styczniu 2008 roku powołano Pracownię Słownika Architektów Polskich i w Polsce Działających, w której skład wszedł zespół dawnej Pracowni Bibliografii Sztuki Polskiej i część członków Pracowni Polskiej Sztuki Dawnej. Pracami Zakładu Historii Sztuk Plastycznych w latach 2007-2011 kierował prof. dr hab. Stanisław Mossakowski, pełniący w latach 1978-1999 funkcję Dyrektora Instytutu Sztuki PAN, a jego zastępcą była doc. dr hab. Katarzyna Mikocka-Rachubowa. Od 2012 roku kierownikiem Zakładu jest prof. dr hab. Katarzyna Mikocka-Rachubowa.