Opinia o płycie autorstwa prof. UW dr hab. P. Dahliga oraz dr Tomasza Nowaka.
Muzyka ocalona - Łowickie 1952-1959 - płyta prezentuje pierwsze powojenne a zarazem najstarsze z zachowanych rejestracji fonograficznych tradycyjnej muzyki regionu łowickiego. Nagrań dokonały ekipy terenowe Państwowego Instytutu Sztuki podczas ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego (nagrania z 1952 r.) oraz studenci Muzykologii UW podczas obozu studenckiego zorganizowanego w Łowickiem i kierowanego przez Mariana Sobieskiego (nagrania z 1959 r.).
Nagrania prezentują tradycyjną muzykę regionu łowickiego sprzed okresu stylizacji. Na płycie znalazł się wybór nagrań archiwalnych tak dobrany, by ukazać różnorodność stylów wykonawczych i gatunków a zarazem ukazać historyczne brzmienie minionej już epoki muzycznej. Na krążku zaprezentowano tradycyjną muzykę instrumentalną (melodie taneczne: okrąglaki, oberki, kujawiaki, łowickie kujony a także marsze, melodie obrzędowe grane np. podczas wesela i melodie tańców-zabaw) w wykonaniu najstarszej utrwalonej w nagraniach archiwalnych generacji wiejskich skrzypków oraz harmonistów. Ci ostatni prezentują grę na rzadko już spotykanych instrumentach - harmonii dwurzędowej i trzyrzędowej.
Celowo zrezygnowano z nagrań kapel - taka bowiem forma muzykowania nadal utrzymuje się we wciąż żywej tradycji muzycznej regionu i jest dokumentowana. Ponadto nagrania skrzypków-solistów ukazały walory muzyczne dawnego stylu, bogatą ornamentykę, wariabilność w ogrywaniu melodii a nade wszystko niuanse w warstwie rytmicznej tak charakterystyczne przecież dla muzyki tego regionu.
Nagrania instrumentalne przeplatają bogaty wybór nagrań pieśni. Układ repertuaru na płycie odpowiada w pewnym sensie chronologii roku kalendarzowego i cyklu ludzkiego życia: narodziny, dzieciństwo, młodość, małżeństwo, praca, zabawa w końcu starość i śmierć. Mamy zatem pieśni dziecięce, kołysanki, pieśń sierocą, pieśni związane ze zwyczajami - szczególnie cenne nagrania wiosennych pieśni "koguciorzy". Na płycie odnajdujemy również pieśni żniwne, zalotne, miłosne. Osobną grupę repertuaru stanowią obrzędowe pieśni weselne i szczególnie bogaty zbiór przyśpiewek łowickich.
Pewnym urozmaiceniem są unikatowe rejestracje przemowy (oracji) starosty weselnego zwanego w Łowickiem "dziewosłębem" oraz fragmenty relacji o przebiegu dawnego wesela łowickiego. Cenną pozycją są przyśpiewki tzw. "chrzcinowe". Zawarty na płycie repertuar pieśniowy, utrwalony w autentycznej - a będącej obecnie w zaniku - gwarze łowickiej, uzupełniają przykłady pieśni dziadowskich i pieśni religijnych, z których jedna - rozpoczynająca płytę, jest wersją instrumentalną melodii pieśni maryjnej wykonanej przez ludowego skrzypka. Na terenie regionu łowickiego, pozostającego w historii przez wiele wieków własnością arcybiskupią i prymasowską (dobra kościelne) wytworzył się bowiem szczególny rodzaj ludowej pobożności. Płytę zamyka przemowa pogrzebowa oraz pieśń wykonywana podczas tzw. w Łowickiem "szarych nocy" - czuwania przy ciele zmarłego. Płyta jest pierwszą tego typu całościową publikacją ukazującą dźwiękowe dokumenty ludowej muzyki regionu łowickiego.
Jacek Jackowski
Pierwsze wydanie płyty ukazało się we wrześniu 2008, wydanie drugie w październiku 2009. W roku 2015 ukazało się trzecie, rozszerzone wydanie. Przygotowując album do reedycji zastosowano nowocześniejsze metody rekonstrukcji archiwaliów, a także ponownie wykonano mastering. Płyta zyskała również nową oprawę graficzną, a tekst bookletu został rozszerzony o dodatkowe informacje.
Fot. okładka pierwszego wydania
Płyta zajęła II miejsce w konkursie Polskiego Radia "Fonogram Źródeł 2009"
Płyta "Muzyka ocalona" przedstawia cząstkę zbioru nagrań muzyków i śpiewaków regionu łowickiego, dokonanych przez pracowników Instytutu Sztuki, Uniwersytetu Warszawskiego i studentów muzykologii w latach pięćdziesiątych XX w. (nagrań przechowywanych do dziś w tej instytucji) bezpośrednio w miejscach zamieszkania utrwalonych wykonawców. Jak spuścizna Kolberga przekazała nam w wersji drukowanej XIX-wieczny obraz swoistej kultury etnicznej na ziemiach polskich, tak zbiory fonograficzne IS PAN, PR i kilku placówek uniwersyteckich są dźwiękowym pomnikiem tych tradycji w XX w.
Płyta omawiana stanowi unikatowe ogniwo pośrednie między nurtami muzycznymi właściwymi dla czasów kolbergowskich a intensywnym ruchem regionalnym i folklorem tzw. stylizowanym w II połowie XX w.
Autor wyboru, J. P. Jackowski, skoncentrował się na uwydatnieniu indywidualnych osobowości w praktyce ludowej. Otrzymujemy zatem prawdziwe, bogate muzycznie i urozmaicone świadectwa "z pierwszej ręki" gry skrzypcowej, wyraziste wzory stylu regionalnego w śpiewie, jeszcze nietknięte wpływem scenicznych prezentacji folkloru, nadal "ciepłe" naturalnym środowiskiem śpiewu ludowego. Szeroki przekrój gatunków repertuaru instrumentalnego i tanecznego zapewnia płycie walory dydaktyczno-poznawcze, miłośnikom regionu daje poczucie "sedna" muzyki łowickiej, badaczom kultury – refleksję o przemianach, ale i "ocaleniu" dawnego obrazu muzyki dzięki technologii, zwłaszcza, że dążeniu do najlepszej retrospekcji i reprezentacji muzycznej towarzyszyły w produkcji tej płyty wysiłki ku wiernemu akustycznie przekazowi, swoistemu "urtextowi" dźwiękowemu. Wartość płyty podnosi wyczerpujące, fachowe opracowanie etnomuzykologiczne oraz atrakcyjna szata graficzna.
Podsumowując: "Muzyka ocalona" jest cenną antologią dźwiękową reprezentującą najdawniejszy możliwy do uchwycenia w XX w. obraz łowickiej tradycji muzycznej i stanowi bardzo ważne wydarzenie w dyskografii, będącej także medium dokumentacji etnograficznej."
Warszawa, 5. II 2008
Prof. UW, dr hab. Piotr Dahlig
"Łowickie, jako dawne dobra biskupie, posiada jedną z najgłębiej zakorzenionych w Polsce świadomość regionalną, utrwaloną poprzez działalność szeregu regionalistów, animujących działalność licznych, lokalnych zespołów scenicznych. Prezentacje tychże zespołów, podporządkowane uwarunkowaniom sceny i kolejnym, zmieniającym się w czasie kanonom estetycznym kultywowanym w ruchu amatorskim, są niejednokrotnie powodem fałszywego przekonania o dogłębnej i szerokiej znajomości w społeczeństwie polskim kultury muzycznej tego regionu. Płyta "Muzyka ocalona – Łowickie" jest próbą przełamania tego przekonania oraz prezentacji zagubionych w meandrach dziejów folkloryzmu wartości.
Autor płyty – Jacek Jackowski – sięgnął do najstarszych zachowanych nagrań muzycznych dokonanych na terenie Księstwa Łowickiego (1952-1959). Jako zapalony folklorysta, wierny tradycjom swoich poprzedników, zafascynowany jest najstarszymi wykonawcami, których narodziny (a niejednokrotnie również młodość) przypadają na koniec XIX-wieku (np. Anna Wróbel, Grzegorz Gać). W ten sposób Jackowski pragnie spełnić tęsknotę polskiej folklorystyki, jaką jest przybliżenie się do romantycznego obrazu świata opisanego pracowitym piórem Oskara Kolberga. Jest to też – obok książki "Łowickie a Rawskie – muzyczne subregiony Mazowsza" – kolejna próba autora zmierzenia się z tradycją muzyczną miejsca swego dorastania.
W tym miejscu trzeba przyznać, iż próba przełamania powszechnej wizji kultury Łowickiego autorowi na pewno się powiodła. Poza nielicznymi wyjątkami na płycie zawarto mniej znane, a przez to rzadko na scenie prezentowane, pieśni i melodie taneczne. Jeszcze istotniejsze dla autora wydaje się być poszukiwanie specyficznych barw muzycznych oraz stylistyki, które nie sposób już odnaleźć w dzisiejszych prezentacjach scenicznych. Stąd też płytę wypełniają solowe wykonania pieśni i melodii, odsłaniające bogactwo prezentowanych motywów, wariantów i niuansów wykonawczych. Widoczna też jest dbałość o prezentację najwybitniejszych osobowości muzycznych regionu, takich jak Waleria Czubak, czy Tomasz Latoszewski.
Wszystko to nie przysłania jednak głównej koncepcji wyboru, posiadającej ogromny walor edukacyjny – w nawiązaniu do tradycji Kolbergowskiej, Jackowski stara się nakreślić pełny cykl repertuaru dorocznego i rodzinnego. Z powodzeniem godzi to ze starannością o atrakcyjność układu zamieszczonych wykonań, przeplatając pieśni repertuarem instrumentalnym. Domknięciem koncepcji jest ujęcie całości w ramy repertuaru religijnego, tak istotnego na terenach przynależnych do klucza dóbr arcybiskupich.
Na płycie znajdujemy osobliwe fakty muzyczne, nieznane z żadnych innych nagrań, a potwierdzone jedynie w literaturze przedmiotu. Najlepszym tego przykładem są nagrania harmonii dwu- i trzyrzędowych, systematycznie wypieranych od lat trzydziestych przez akordeony, będących już w latach 50-tych w zamożnych wsiach łowickich prawdziwą rzadkością. Podobnych nagrań na płycie odnajdujemy więcej. Wszystkie one są dla nas muzycznym sygnałem świata, który dawno odszedł w niepamięć.
Przy całym bogactwie płyty, słuchacz odczuwa pewien niedosyt w postaci braku nagrań zespołów instrumentalnych, czy też wokalnych. Wszak prezentowani na płycie muzycy z całą pewnością nie działali w próżni, lecz byli członkami kapel, a uznane śpiewaczki łączyły swój głos z innymi w sytuacjach obrzędowych. Jak się jednak wydaje Jackowskiego ograniczał zastany w Archiwum Fonograficznym IS PAN materiał. Jak wiadomo w latach pięćdziesiątych autorzy większości nagrań – Jadwiga i Marian Sobiescy - na terenie łowickiego mieli poważny problem ze znalezieniem kapeli, w której coraz bardziej dominującej roli nie odgrywał by akordeonista. Z kolei oddziaływanie chórów kościelnych, czy wyrastających jak grzyby po deszczu amatorskich zespołów śpiewaczych, stawiało pod znakiem zapytania zasadność nagrań zespołowych. Fakty te rzucają też delikatny cień na właściwości wykonawcze dokonanego zbioru. Nie zmienia to jednak faktu, iż lepszego, dokładniej dokumentującego najstarsze właściwości kultur muzycznej zbioru nie mamy i już mieć nie będziemy. Niecierpliwie czekam na następne płyty!"
dr Tomasz Nowak
Adiunkt w Instytucie Muzykologii UW
"Music saved from forgetting" – reedition
Recordings presented on this album state only a small part of never published before Łowicz region sound archives collected in the Institute of Arts of Polish Academy of Sciences. The first, unsaved recordings made in the area of Łowicz region were registered in the mid-war period, but due to the war turmoil they haven’t survived until our times. Music materials of this album are the oldest preserved phonographic registrations of Łowicz music from before the stylisation period.
The recordings were made in 1952 in the framework of Polish Nationalwide Folklore Collecting Campaign (1950-1954). Recordings of instrumentalists and singers found on the album are characterized by keeping old and authentic style of performing as well as repertoire not present nowadays. Many of the performers were born in the second half of the 19th century.