Wybór nagrań: Aleksandra Szurmiak-Bogucka, Marcin Kowalczyk, Robert Kowalczyk, Paweł Czaja, Jacek Jackowski
Komentarz etnograficzny i etnomuzykologiczny: Marcin Kowalczyk, Jacek Jackowski
Konsultacja etnomuzykologiczna: Aleksandra Szurmiak-Bogucka
Konsultacja dialektologiczna: Artur Czesak
Opracowanie not biograficznych wybranych wykonawców: Ewelina Grygier
Recenzenci: dr Bożena Lewandowska, prof. dr hab. Zbigniew Jerzy Przerembski
Digitalizacja i opracowanie nagrań archiwalnych: Aleksandra Szymańska (Aleksandra Nowak), Urszula Grzesińska, Piotr Dorosz, Jacek Jackowski, Maciej Kierzkowski
Rekonstrukcja nagrań i mastering: Anna Rutkowska
Wydawca: Instytut Sztuki PAN oraz Muzeum - Orawski Park Etnograficzny
Zob. Spis utworów i wykonawców
Z recenzji dr Bożeny Lewandowskiej (UJ): "Chcę podkreślić poznawcze znaczenie tej płyty dla badaczy i miłośników
lokalnych tradycji muzycznych, w tym społeczności orawskiej, dla której ma ona dodatkowo walor edukacyjny, pozwalający w sposób bardziej świadomy kontynuować tradycję orawskiego muzykowania".
Z recenzji prof. Zbigniewa Jerzego Przerembskiego (UWr): "Ukazanie się płyty Drzewie nuty orawskie niewątpliwie przyczyni się do lepszego poznania i popularyzacji góralskiego repertuaru i stylu wykonawczego Orawy. Dostarczy repertuaru regionalnym wykonawcom. Być może zachęci także do dalszych folklorystycznych, etnomuzykologicznych badań nad pieśniami i muzyką tego regionu".
Orawa to ziemia pogranicza, zamieszkują ją Górale Orawscy, stanowiący odrębną grupę etnograficzną, z ciekawą i specyficzną kulturą. Istotne znaczenie w kształtowaniu lokalnej kultury XV-wieczna miała kolonizacja Orawy przez węgierski ród Thurzonów, którzy wykorzystali ówczesny napływ ludności wołoskiej (XV i XVI wiek), i uchodźstwo chłopów pańszczyźnianych z Żywiecczyzny, Niżnego Podhala i okolic Jordanowa. Znaczny wpływ wywarły także powstania węgierskich magnatów przeciwko Habsburgom (miały one również charakter walk religijnych) czy choćby migracje zarobkowe.
Kultura muzyczna Orawy dość późno doczekała się historycznych źródeł fonograficznych. W 1904 r. – a więc wtedy, gdy w Zakopanem powstało pierwsze na terenach polskich nagranie śpiewu ludowego na wałek fonograficzny, na Babią Górę odbył wakacyjną wycieczkę historyk Julian Jerzy Teisseyer, który następnie zainicjował na Orawie zbieranie m.in. tekstów zapomnianych już pieśni kościelnych i powszechnie śpiewanych pieśni ludowych. Zapewne pod wpływem idei Teisseyera pracę zbierawczą pieśni orawskich podjął ks. Ferdynand Machay (1889–1967). W latach 1924–1934 ponad sto pieśni orawskich (80 melodii i 22 warianty) zapisał nauczyciel z Lipnicy Wielkiej – Emil Mika (1896-1941), syn organisty lipnickiego. Teren jego pracy dokumentacyjnej obejmował wsie: Lipnica Wielka i Mała, Orawka, Chyżne, Przywarówka, Podwilk, bliżej nieokreślona Polana, Jabłonka, Kiczory. Zbiór ten został wydany w niewielkim nakładzie w 1934 r. staraniem Związku Spisko-Orawskiego (Mika 1934). Muzyką tych terenów zainteresował się także muzykolog Adolf Chybiński (Pieśni ludu polskiego na Orawie, 1957r.).
Pierwsze fonograficzne echa Górnej Orawy możemy odnaleźć w nagraniach dokonanych tuż przed pierwszą wojną światową przez Juliusza Zborowskiego w Nowym Targu. Nieznany wykonawca, którym być może był sam Juliusz Zborowski, naśpiewał do fonografu kilka nut zwanych "orawskimi", np. Kieby było nie świtało, Wiyrskiem posła, wiyrskiem zasła, zanotowane u Mierczyńskiego jako "nuty orawskie", a słynny Bartuś Obrochta wykonał na potrzeby nagrania dwie nuty orawskie – Ozwodną i Bez zielone jare zytko. Niestety na Orawę w okresie międzywojennym nie dotarli z fonografem badacze i dopiero lata 50. ubiegłego wieku, a więc ogólnopolska Akcja Zbierania Folkloru Muzycznego przyniosła pierwsze plony fonograficzne z interesującego nas obszaru – są to prace dokumentalne członków Ekipy Krakowskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, które prezentujemy w niniejszym wydawnictwie. Nagrań dokonano tylko w pięciu miejscowościach: w 1952 r. w Piekielniku – a więc w miejscu, gdzie Orawa graniczy z Podhalem Niżnym (te wpływy podhalańskie są wyraźnie słyszalne w nagraniach z tej miejscowości), a w kolejnym roku w Lipnicy Wielkiej i Małej oraz w Zubrzycy Górnej i Dolnej.
Celem niniejszego wydawnictwa jest dostarczenie repertuaru wraz z jego zarejestrowaną warstwą stylistycznego wykonania jako zachowanego, powojennego korpusu źródeł dla historii muzyki orawskiej. Płytę niniejszą otwierają nagrania z Piekielnika, gdzie usłyszymy muzykę, w której chyba najliczniej współistnieją cechy orawskie i podhalańskie. Pieśni orawskie pozbawione są refrenów i przybierają najczęściej postać dwuwersowej lub czterowersowej zwrotki o dwunastu lub (rzadziej) sześciu sylabach w wersie. Charakterystyczne jest występowanie pieśni wykonywanych po słowacku. Śpiew na głosy, w równoległych tercjach, zdarza się wśród orawskich wykonawców, ale zwykle w zwrotach kadencyjnych lub na niewielkich odcinkach durowych melodii, co także odróżnia ten region od Podhala. Węgierskie wpływy można zauważyć w tańcach – zarówno w sposobie gry, gdzie czasem orawscy muzycy próbują wykrzesać w swej muzyce temperament i charyzmę węgierskich kapel, ale też w nazewnictwie – na Orawie ciardaś oznacza jednak tańce o wołoskim rodowodzie.
Old Orava melodies...
Orava is the land of borderline, inhabited by Orava Highlanders who form a separate ethnographic group with its own specific and interesting culture. Colonisation of Orava by the Hungarian house of the Thurzons was of crucial importance to shaping Orava’s local, 15th-century culture. The Hungarians took advantage of the surge of the Vlachs (15th and 16th centuries), as well as the refugeeism of serfs from Żywiecczyzna, Niżne Podhale and surroundings of Jordanów. Uprisings of Hungarian magnates against the Habsburgs (which sometimes took form of religious fights) or even migrations for economic reasons were also of some influence.
This small region, with its extraordinary and interesting history, belonging to the mutual Carpathian heritage stands out from other cultures for some characteristic features such as Orava Highlanders outfit or the layout of the wooden hut with its, so called wyżka, which was a kind of a chamber-garner located in the upper floor, under the roof of the hut, just above the white chamber. Of the rich palette of Orava region rituals connected with shepherd’s and agricultural lifestyles as well as the whole annual cycle only some relics and echoes remained.
It wasn’t until recently that the music culture of Orava finally saw some historical phonographic resources. In 1904, that is when the first in Polish territory recording of the folk singing was made on a wax cylinder in Zakopane, a historian Jerzy Teisseyer went on a trip to Babia Góra. It was him who later initiated collecting lyrics of forgotten religious songs, but also commonly sung folk songs. Most probably under his influence the collecting work was then taken up by rev. Ferdynand Machay (1889–1967). Between 1924 and 1934 well over a hundred Orava songs (80 melodies and 22 variants) were written down by a teacher from Lipnica Wielka, Emil Mika (1896-1941) who was the son of an organist from Lipnica. He focused on villages of Lipnica Wielka and Mała, Orawka, Chyżne, Przywarówka, Podwilk, Polana, Jabłonka and Kiczory. The collection was published in small circulation in 1934 by the efforts of The Spisz-Orava Society (Mika 1934). A musicologist Adolf Chybiński also got very interested with the music of the region and thus prepared the first elaboration of Orava songs (Mika, Chybiński 1957).
The first phonographic echoes of Górna Orawa (Upper Orava) can be found in the recordings made just before the WW1 by Juliusz Zborowski in Nowy Targ. An unknown performer, whom may well be Zborowski himself, sang onto the phonograph several melodies called "Oravian", such as Kieby było nie świtało, Wiyrskiem posła, wiyrskiem zasła, noted down by Mierczyński as "Oravian melodies". Also, well-known Bartuś Obrochta performed for the needs of the recording two Oravian melodies – Ozwodna and Bez zielone jare zytko. Unfortunately, in the mid-war period no researchers equipped with a phonograph reached Orava region. It wasn’t until the 1950s with their Musical Folklore Collecting Campaign that the area lived to see the first phonographic harvest in a form of documentary work of the members of the staff of Cracow Musical Folklore Collecting Campaign, that is presented in this publication. The recordings were made in as few as five villages and towns: in 1952 in Piekielnik which is the place where Orava borders with Podhale Niżne (that Podhale influence can be clearly heard in the recordings from this village), and in the following year in Lipnica Wielka and Lipnica Mała and in Zubrzyca Górna and Zubrzyca Dolna.
The purpose of this publication is to provide the listeners with the repertoire together with its registered layer of stylistic performance as preserved, after-war corpus of resources for history of Orava music. The album is opened by the recordings from Piekielnik in which we can hear music with probably the most numerous examples of coexistence of Oravian and Podhale features. Songs of Orava lack choruses and most often take form of a two or four-line verse with twelve or (less often) six syllables in each line. Performing songs also in Slovak language is very typical for the region. Part-song in parallel thirds does take place among Oravian performers, but it usually happens in cadences or in small parts of melodies in major keys which also differentiates the region from Podhale. Hungarian influence can be noticed in dances – both in the style and way of instrumental performance (in which Oravian musicians sometimes try to muster the temperament and charisma of Hungarian ensembles) as well as in the nomenclature (in Orava the name ciardaś is used however for the dances with Vlachs genesis). The oldest set of Oravian ensemble consists of the violin and the three-string bass and was extended with a second fiddler – sekund, locally called also as kontrarz (counterpart), who played harmony to the melody played by the first fiddler (so called as prym) on “d” and “a” strings. In the recordings there are examples of archaic way of treating bass as a bourdon and a rhythmic instrument.
Orava remains under significant influence of Podhale, yet it resisted assimilation of Podhale musical scale which is almost completely absent here. It is mostly the style of singing and performance that determine the individuality of Orava music.